Tα μίζερα 60χρονα της ΕΕ
Αντιγράφουμε από το "ΤΗΕ ΗUFFINGTON POST"
Του Θέμη Τζήμα
Δικηγόρου, Μεταδιδακτορικού ερευνητή
Είναι δύσκολο, παρά τις όποιες περί του αντιθέτου προσπάθειες και πανηγυρικούς λόγους, να κρυφτεί ότι η ΕΕ γιορτάζει τα εξηκοστά γενέθλια από τη συνθήκη της Ρώμης μέσα σε συνθήκες όχι απλά ανησυχίας αλλά βαθιάς κρίσης έως και μιζέριας.
Το Brexit, η εμμενής -και όχι μόνο ελληνική- οικονομική και κοινωνική κρίση, η αδυναμία του ευρώ να λειτουργήσει ενοποιητικά, η ανυπαρξία ουσιαστικού διεθνοπολιτικού αποτυπώματος παρά μόνο στο πλαίσιο μιας επιμονής στην αναζωπύρωση της αντιπαράθεσης με τη Ρωσία, η προϊούσα ηγεμονία του ακροδεξιού λόγου εξαιτίας εν πολλοίς των «συστημικών» δυνάμεων που κυβερνούν σήμερα, η ανήθικη και αντίθετη προς το διεθνές δίκαιο στάση της ΕΕ στο προσφυγικό- βλ. Συμφωνία με Τουρκία και με Λιβύη- η πλήρης...............................................................
.κατίσχυση του νεοφιλελευθερισμού και του δημοσιονομισμού, συνθέτουν την εικόνα της σημερινής ΕΕ.
Αν όλα τα παραπάνω δείχνουν ότι η ΕΕ αντιμετωπίζει υπαρξιακή κρίση, η ίδια αυτή η κρίση εντοπίζεται στην αμήχανη και βαθιά προβληματική της αρχιτεκτονική. Η πορεία από την ΕΚΑΧ προς την ΕΕ μπορεί να περιγραφεί ως η πορεία από ένα διακρατικό- διεθνή οργανισμό προς μια μορφή υπερεθνικής κρατικότητας, με διακριτή νομική οντότητα, αυτόνομη δικαιοπαραγωγική ικανότητα, άμεση δράση στο διεθνές, εθνικό και υποεθνικό επίπεδο και με σημαντική «μεταφορά» κυριαρχίας από τα έθνη- κράτη, στον υπερεθνικό σχηματισμό.
Η ιστορικά μοναδική, τόσο προωθημένη απόπειρα ενοποίησης στο υπερεθνικό επίπεδο όμως, προκειμένου να υλοποιείται προϋποθέτει νομική σαφήνεια, δομική συμμετρία, ιδεολογική συνοχή και συνηγορία των «από κάτω» με τους «από πάνω». Κατά τις τελευταίες δύο δεκαετίες ωστόσο και ιδίως εν μέσω κρίσης αποδείχτηκε ότι καμία από τις παραπάνω συνθήκες δεν πληρείται.
Η ΕΕ δε διαθέτει ούτε δήμο ως ισχυρό, νομιμοποιητικό παράγοντα, ούτε κοινά αποδεκτό, υπερεθνικό κυρίαρχο, που να αφίσταται των εθνικών διαφοροποιήσεων. Όχι άδικα λοιπόν, οι ευρωπαϊκοί λαοί διαβλέπουν πίσω και μέσα από τα υπερεθνικά όργανα την επαναφορά ως ακόμα ισχυροτέρων και εντονότερων των εθνικών συμφερόντων και ανισοτήτων, στην κατεύθυνση μιας γερμανικής Ευρώπης.
Μια τέτοια υβριδική διαδικασία, σύμφυσης υπερεθνικότητας και εθνισμού εξελίχθηκε ιδίως εν μέσω κρίσης και διακυβέρνησης διαρκούς κατάστασης έκτακτης -οικονομικής- ανάγκης σε δομική ασυμμετρία. Οι εξαιρέσεις από συντακτικές αρχές της ΕΕ, η νομικά ασαφής σχέση ΕΚΤ και κεντρικών τραπεζών, ο ESM, τα μνημόνια σε μια σειρά κρατών, η ισχύς μη θεσμικών οργάνων όπως το Eurogroup και το ECOFIN, ο αδύναμος ρόλος της Ευρωβουλής, συνέβαλαν μεταξύ άλλων στην ασύμμετρη συνύπαρξη εθνικού και υπερεθνικού αλλά και των διαφορετικών κρατών, ενίοτε de jure και πιο συχνά de facto. Κάθε ασύμμετρη μορφή ωστόσο, ιδίως κρατικότητας είναι καταδικασμένη να δοκιμαστεί σκληρά και πιθανά να αποσυντεθεί.
Στη βάση των παραπάνω αποτυχιών προστέθηκε φυσιολογικά η αδυναμία μιας ιδεολογικά συνεκτικής αρχής: ο δημοσιονομισμός και ο νεοφιλελευθερισμός του δόγματος «αλληλεγγύη για υπευθυνότητα» εν μέσω κρίσης, η αντίληψη της ΕΕ και της Ευρωζώνης σαν πρωταθλήματος όπου ο καλύτερος- δηλαδή η Γερμανία κερδίζει- η θεωρία των PIGS, οι «εξαιρέσεις» του Βίζενγκραντ, η σταδιακή συρρίκνωση έως εξαφάνιση του Κεϋνσιανού μοντέλου, προφανώς και δεν μπορούν να διαμορφώσουν όρους συνοχής και κοινού σκοπού αλλά απόκλισης και σύγκρουσης. Οι ρατσιστικές, ημιμαθείς και σεξιστικές δηλώσεις του προέδρου του Eurogroup περιγράφουν ένα γερά θεμελιωμένο εθνικισμό των «ισχυρών» έναντι των λιγότερο ισχυρών μελών, μια κατάτμηση κέντρου- περιφέρειας, που δεσπόζει από την αρχή της οικονομικής κρίσης. Ακόμα και η ιδέα μιας ΕΕ προμάχου της δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ναυαγεί κάθε μέρα στα νερά της Μεσογείου και φυλακίζεται στα κλειστά σύνορα και στα νησιά του Αιγαίου.
Και τέλος, όλα τα παραπάνω δε θα μπορούσαν παρά να μεγεθύνουν το χάσμα των «από κάτω» και των «από πάνω». Η ακροδεξιά δεν προκαλεί την αμφισβήτηση του κατεστημένου πολιτικού κόσμου. Δρέπει τους καρπούς, ως σύμπτωμα, μιας προϋπάρχουσας αμφισβήτησης, την οποία απλώς άλλες δυνάμεις αδυνατούν ή δε θέλουν να μετατρέψουν σε πρόταση εξουσίας.
Απέναντι σε όλα τα παραπάνω, οι ηγεσίες των ισχυροτέρων κρατών- μελών δεν επέλεξαν την προσπάθεια αντιστροφής, αλλά αντιθέτως υιοθέτησαν την τάση αποσύνθεσης. Τα μισόλογα περί Ευρώπης των πολλαπλών ταχυτήτων περιγράφουν μια ΕΕ «σούπερ- μάρκετ», στην οποία κάθε κράτος ή κάθε ομάδα κρατών, στη βάση της ισχύος θα μπορεί να επιλέγει το πού, το πότε και το πώς της διαδικασίας ενοποίησης ή κατάτμησης. Δεν πρόκειται απλά για μια παύση της 60χρονης διαδικασίας ενοποίησης αλλά για προσπάθεια συνδυασμού της τάσης συντεταγμένης και μερικής αποσύνδεσης, με την αντίρροπη διαδικασία σύνδεσης. Πρόκειται για επανάληψη σκέψεων ιστορικά αποτυχημένων, δεδομένου ότι ωθούν τελικά σε περαιτέρω φυγόκεντρες τάσεις. Η ΕΕ διακηρύσσει την ενότητά της αλλά καλλιεργεί το σπόρο της καταστροφής της.